حسام‌الدین علامه، رئیس اسبق شورای ملی سالمندی کشور، با بیان اینکه جمعیت سالمند کشور نزدیک به ۱۰ میلیون نفر است، نسبت به بروز «چاه جمعیتی» در کشور هشدار داد. به گفته او استان‌های گیلان و مازندران سالمندترین و استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان، جوان‌ترین استان‌های کشور هستند.
علامه، در گفتگو با ایسنا با اشاره به متفاوت بودن سن سالمندی در کشورهای جهان متناسب به سن امید به زندگی، سن آغاز سالمندی در ایران را ۶۰ سال دانست.
او در تعریف سالمندی جمعیت گفت: سالمندی جمعیت به تغییر ساختار سنی جمعیت و هرم جمعیتی یک کشور اشاره می‌کند. سالمندی جمعیت، درصد جمعیت افراد بالای ۶۰ سال را نسبت به سایر گروه‌های سنی به ویژه افراد کمتر از ۱۵ سال مقایسه می‌کند. مقایسه جمعیت افراد بالای ۶۰ سال نسبت به افراد کمتر از ۱۵ سال، «نسبت سالخوردگی» نام دارد.
علامه با بیان اینکه جمعیت کنونی کشور حدود ۸۶ میلیون نفر است، توضیح داد: بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، حدود شش میلیون و ۵۰۰ هزار سالمند بالای ۶۵ سال در کشور زندگی می‌کنند که از این تعداد سه میلیون نفر را مردان و سه و نیم میلیون نفر را زنان تشکیل می‌دهند.
او درباره جمعیت سالمندان بالای ۶۰ سال کشور توضیح داد: جمعیت سالمندان بالای ۶۰ سال کشور حدود ۹ میلیون و ۸۵۰ هزار نفر گزارش شده که از این تعداد پنج میلیون و ۱۵۰هزار نفر را زنان و چهار میلیون و ۷۰۰هزار نفر را مردان تشکیل می‌دهند.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور درباره میانگین جمعیت سالمند کشور اظهار کرد: میانگین جمعیت سالمند کشور کمی بیش از ۱۱ درصد گزارش شده و میانگین جمعیت سالمندان بالای ۶۵ سال کشور نیز حدود ۷/۵ درصد است. حدود هفت و نیم میلیون نفر از جمعیت سالمندان کشور در شهرها زندگی می‌کنند و بیش از دو میلیون و ۳۰۰هزار سالمند در مناطق روستایی حضور دارند.
وی با اشاره به مولفه سالمندی جمعیت بیان کرد: جمعیت سالمندان استان‌های گیلان و مازندران، به ترتیب با ۱۶/۳۵درصد و ۱۴/۹۳ درصد است و با توجه به اینکه جمعیت سالمندان این استان‌ها بیشتر از ۱۴ درصد است، جزو استان‌های سالمند کشور محسوب می‌شوند.
علامه با بیان اینکه جمعیت سالمندان استان سیستان‌وبلوچستان کمتر از پنج درصد است، گفت: جمعیت سالمندان استان سیستان‌وبلوچستان حدود ۴/۹۴ درصد گزارش شده و جوان‌ترین استان کشور است. پس از استان سیستان‌وبلوچستان، استان هرمزگان با ۷/۲۳ درصد سالمند، دومین استان جوان کشور است.
دوره‌های «بیرون‌زدگی» و «تورفتگی» هرم جمعیتی در ایران
علامه با اشاره به دوره «بیش‌زایی» هرم جمعیتی ایران بین سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰ گفت: میزان تولد سالیانه طی بازه زمانی ۱۳ ساله دوره بیش‌زایی بالا بوده، به نحوی که تا دو میلیون و ۴۵۰هزار تولد سالیانه ثبت شده است. هرم جمعیتی کشور طی دوران بیش‌زایی، دچار «بیرون‌زدگی» شده؛ یعنی جمعیت طی این بازه زمانی نسبت به سال‌های قبلش، افزایش یافته است.
او در ادامه با اشاره به سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۵ گفت: بیشترین میزان تورفتگی هرم جمعیتی مربوط به سال‌های ۸۲ و ۸۳ است.
نقش زنان در دوره‌های بیش‌زایی و کم‌زایی
به گفته علامه، بررسی‌ها بیانگر این است که طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶، یک دوره بیش‌زایی در ایران، با عنوان دوره «دوره بیش‌زایی تبعی» تجربه شده است؛ با این وجود میزان نرخ باروری طی این دوره نسبت به دوره بیش‌زایی اصلی یعنی ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰، کمتر است. در عین حال، به واسطه ورود تعداد جمعیت بالای زنان دوره بیش‌زائی اصلی به سن ازدواج و فرزندآوری، با وجود کاهش نرخ باروری، افزایش تولد در هرم جمعیتی مشاهده شده است.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور، گفت: «میزان بیرون‌زدگی هرم جمعیتی کشور در دوران بیش‌زایی تبعی نسبت به دوران بیش‌زایی اصلی، بسیار کمتر است اما با این وجود افزایش جمعیت را تجربه‌کردیم.»
پیش‌بینی آینده
بر اساس گفته‌های رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور هنگامی که متولدین سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۵، به دوران فرزندآوری وارد شوند، به دلیل اینکه در دوران کم‌زایی متولد شده‌اند، جمعیت کمی دارند و به دلیل اینکه میزان نرخ باروری در گذر زمان و طی ۲۰ سال گذشته، کاهش یافته، انتظار می‌رود که «دوران کم‌زایی تبعی» را از سال ۱۴۰۴ تا سال ۱۴۱۳ تجربه کنیم.
علامه پیش‌بینی کرد ایران طی‌سال‌های ۱۴۰۴ تا ۱۴۱۳ کاهش تولد بیشتری خواهد داشت.
او با بیان اینکه برخی کارشناسان معتقدند نرخ باروری ایران کمتر از ۱/۴ است، نسبت به بروز «تله جمعیتی» که در نرخ باروری بین ۱/۳ تا ۱/۵ رخ می‌دهد، هشدار داد و گفت: «اگر نرخ باروری کمتر از ۱/۳ شود، وارد چاه جمعیتی می‌شویم. هنگامی که یک کشور وارد چاه جمعیتی شود به سختی می‌تواند از آن خارج شود.»